Ấm Tử Sa (Phần 2)

Ấm Tử Sa là một loại trà cụ thân thuộc với người uống trà, là một thành phần không thể thiếu được trong bộ trà cụ của người sành trà chẳng thế mà các cụ nhà ta đã có câu: “Nhất nước – Nhì trà – Tam Pha – Tứ ấm“. Ở Trung Hoa đất tử sa đã được tìm thấy và được chế tạo thành những chiếc Ấm Tử Sa đầu tiên và khoảng hơn 1000 năm trước. Càng về sau Ấm Tử Sa ngày càng được những người yêu trà tin dùng do những đặc tính rất đặc biệt của đất tử sa mà chỉ vùng Nghi Hưng mới có.
Đó là đặc tính thẩm thấu hương trà, càng dùng lâu thì pha trà càng ngon nhất là nếu chỉ dùng một ấm pha duy nhất một loại trà, ngoài ra Ấm Tử Sa còn có khả năng giữ trà lâu không bị mốc nếu quên không đổ trà trong ấm. Ấm Tử Sa còn có những đặc tính quan trọng khác nhưng là do các nghệ nhân làm ấm tạo nên như: dòng chảy tốt và mềm như lụa, nắp ấm khít không làm bay hương trà và nước trà không bị nhỏ ra khỏi miệng ấm, nhiều kiểu dáng phong phú phục vụ tốt cho nhiều sở thích thẩm mỹ khác nhau.
Bài viết này xin được chỉ mạn đàm về các hình dáng của ấm tử sa và những người đã sáng tạo ra những dáng ấm đó.
Ấm Tử Sa có vô vàn kiểu dáng khác nhau, và mỗi kiểu dáng khi được nghệ nhân khắc hoa văn, thơ phú lên thì biến thành những tác phẩm nghệ thuật thực sự (Ấm Tử Sa đắt tiền hơn các loại ấm đất khác có lẽ là do chúng ta mua một tác phẩm nghệ thuật chứ không phải là một chiếc ấm pha trà bình thường).
Chúng tôi không có ý định thống kê tất cả các loại hình dáng của Ấm Tử Sa, vì đến bản thân chúng tôi sau một thời gian dài dùng ấm, tiếp xúc với nhiều loại kiểu dáng khác nhau nhưng vẫn chưa thể nhớ hết được tên và kiểu dáng ấm vì sức sáng tạo của các nghệ nhân làm ấm là vô hạn. Cũng một phần là tên là tiếng Trung được phiên ấm ra Hán Việt khá là khó nhớ nhưng phần lớn là do quá nhiều dáng ấm. Có dáng ấm rất nổi tiếng và có những kiểu dáng ấm rất hiếm khi gặp…
Hôm nay chúng ta chỉ bàn đến các kiểu dáng ấm nổi tiếng và phổ dụng (cũng có những dáng ấm biến tấu từ những dáng ấm phổ biến nhưng vẫn được gọi chung một tên):

 

11. Ấm Tần Quyền

ấm tử sa tần quyền

ấm tần quyền

Tần Quyền ở đây có nghĩa ám chỉ nhà Tần với quyền lực và sức mạnh thống nhất trung hoa . Ấm có vòi ngắn, tổng thể toát lên vẻ mạnh mẽ ngắn gọn nhưng đơn giản rộng rãi . Sách vở không ghi lại chính xác ai là người đầu tiên làm ra dáng ấm tần quyền chỉ biết là từ cuối đời nhà Thanh có Mai Hữu Trúc cùng Vận Thành chế tạo nhưng trước đây quai ấm tròn đơn giản như vành tai sau này được biến tấu thành hình rồng cách điệu , và tạo thành dáng ấm Tần Quyền như ngày nay ta thấy .

12. Ấm Chuyết Chỉ

 

ấm tử sa chuyết chỉ

ấm chuyết chỉ

 

Hình dạng đặc thù của Ấm Tử Sa Chuyết Chỉ tạo tác đơn giản không cầu kỳ như có nhiều hình cầu và bán cầu xếp chồng lên nhau và cái tên chuyết chỉ có nghĩa là trùng trùng điệp điệp xếp chồng lên nhau. Trong cuốn tạp chí huyện Nghi Hưng có nhắc đến chiếc ấm tử sa đáng giá ngàn vàng đó chính là chiếc ấm chuyết chỉ này nhưng một phần là do người sáng tạo ra dáng ấm này là đại sư ở nghi hưng là Thiệu Đại Hanh .

13. Ấm Cà Đoạn

 

Ấm Tử Sa Cà Đoạn

Ấm Cà Đoạn

ấm cà đoạn đất tử sa

Tên ấm phản ánh chính xác hình dáng ấm như quả cà tím chín trên cây . Chất đất để làm nên dáng ấm này chuẩn nhất là đất tử sa màu tím sẫm, khi đó sẽ thể hiện hết được vẻ đẹp tự nhiên và tính sinh động của ấm . Ngoài ra đặc điểm nổi trội nhất của dáng ấm này là dòng nước rót ra mịn và tĩnh rất đẹp .

14. Ấm Hư Biến

 

Ấm Tử Sa Hư Biến

Ấm Hư Biến

 

Ấm Hư Biến được sáng tạo từ cuối đời nhà Minh, có rất nhiều nghệ nhân nổi tiếng đã phỏng lại dáng ấm này trong lịch sử ấm tử sa và loại ấm hư biến làm bằng đất tử sa màu tím sậm là quý hiếm nhất . Về mặt chế tác ấm hư biến là dáng ấm tử sa khó chế tạo thủ công nhất,đầu tiên phải làm phần thân ấm trước rồi từ từ vỗ cho thành hình dạng dẹt, dẹt nhưng không được hỏng vì vậy cần một lực chính xác nếu không sẽ phải làm lại từ đầu. Ấm hư biến được coi là đỉnh cao của nghệ thuật làm ấm tử sa thủ công và là dáng ấm để các nghệ nhân thi thố trình độ làm ấm . Có người đã từng nói : ” Làm ấm thấp đi một phân thì độ khó tăng lên một bậc ” .

 

15. Ấm Tiêu Anh

 

Ấm Tử Sa Tiêu Anh

Ấm Tiêu Anh

 

Được sáng tạo từ cuối triều đại nhà Minh,toàn dáng ấm toát lên vẻ mạnh mẽ sắc nét và kiên quyết nên còn gọi là ấm anh hùng lãng tử như vẻ bề ngoài nồng nhiệt ở bên trong và đầy hào sảng .

 

16. Ấm Đức Trung

 

Ấm Tử Sa dáng Đức Trung

 

Đức Chung Là ấm kiểu chuông, ấm có hình dáng trang nghiêm ổn định tỉ lệ và cấu trúc cân đối, phong cách thoải mái đơn giản và mộc mạc . Ấm thể hiện kỹ năng chế tạo đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật sản xuất ấm tử sa cơ bản và truyền thống . Nghệ nhân nổi tiếng nhất làm dáng ấm Đức Trung là Thiệu Đại Hanh, ấm của ông đa phần là ấm trơn hình khí nặng nề, họa tiết cường điệu,kết cấu nghiêm túc và thường làm bằng chu sa nhuận sắc .

 

17. Ấm Phan Hồ

 

Ấm Tử Sa dáng Phan Hồ

 

Ấm dáng phan hồ được làm từ triều đại nhà Thanh ở Quảng Đông, bắt nguồn từ nhà họ Phan làm nghề buôn muối cung cấp cho 2 tỉnh Quảng đông và Quảng tây do yêu thích trà nên họ đặt các nghệ nhân Nghi hưng làm ra dáng ấm độc quyền cho riêng họ và chỉ sử dụng trong gia đình . Họ Phan đặt cố định dáng ấm như vậy nên lạc khoản sẽ nằm ở mép ấm đáy là quai ấm không có lạc khoản và lạc khoản là : Dương Văn Hào Tự ( Phan ) . Do sự nổi tiếng của dòng họ Phan và dáng ấm của họ nên dân gian gọi dáng ấm này là Phan Hồ và ấm phan hồ thường là các ấm nhỏ có chất liệu chủ yếu là chu sa . Trong dáng ấm Phan Hồ được chia thành 3 dáng chính là : Cao Phan ( dáng gần như trái lê ), Vĩ Phan ( thân ấm dẹt gần như đi ngang ) và Trung Phan ( Thân ấm cao ) .

Ở một số nơi ấm Phan Hồ còn được dùng làm của hồi môn cho con gái đi lấy chồng với dụng ý sau này sẽ trở thành người vợ người mẹ mẫu mực như người trong dòng họ Phan và ngoài ra ý nghĩa sâu xa nhất là  giáo dục ý nghĩa của tình đoàn kết gia đình dòng họ .

18. Ấm Gà Gô Quai Xách

 

Ấm Tử Sa dáng Gà gô quai xách

Ấm gà gô quai xách của Cố Cảnh Chu

 

Ấm do đại sư Cố Cảnh Chu sáng tạo , ấm tạo hình cột cao chạc ba nhìn tổng thể như con chim đang bay với vòi là đầu.,thân ấm tròn và bằng phẳng . Cố Cảnh Chu kết hôm rất muộn với người vợ nhỏ hơn mình 11 tuổi là Hứa Nghĩa Bảo, sống với nhau được gần 20 năm thì vợ ông bị ung thư vòm họm không thể qua khỏi . Cố Cảnh Chu đau buồn nghe tiếng gà gô kêu não nề như tiếng than khóc nên mới sáng tạo ra dáng ấm này là vậy .

 

19. Ấm Hoa Dĩnh

 

Ấm Tử Sa dáng Hoa Dĩnh

 

Ấm dáng Hoa Dĩnh được Cố Cảnh Chu phát triển từ dáng ấm tử sa Chuyết Cầu truyền thống . Ấm có quai tròn, nắp tròn, thân ấm tròn trên cơ sở ba vòng tròn xếp trồng lên nhau nhìn tổng thể như bông hoa đang nở vì vậy mới có tên là Hoa Dĩnh .

 

 20. Ấm Dung Thiên

 

Ấm Tử Sa dáng Dung Thiên

 

Ấm dáng Dung Thiên lấy hình ảnh từ phật giáo là cái bụng của phật Di Lặc, tên dung thiên có nghĩa là : ” Bụng to chứa được mọi việc trong thiện hạ” . Dáng ấm này do đại sư Lã Dao Thần sáng tạo, hình dáng khỏi thủy của ấm dẹt sau này được làm cao hơn, việc chế tạo ấm để cho tổng thể cân đối đòi hỏi tay nghề rất cao của người làm ấm .

Tổng thể dáng ấm có cổ ngắn,nắp ấm hình bán cầu, bụng ấm tròn lớn và đặc biệt là dòng nước xuất sắc, dáng ấm này sử dụng rất thuận tiện và thoải mái .

(còn tiếp)